ในด้านแรก ความคิดเรื่อง “ความก้าวหน้า” ของยุคสมัย ซึ่งต่อมาได้รับการเสริมแต่งให้กลายเป็นกรอบความคิดเรื่อง “ความทันสมัย” และ “การพัฒนา” กรอบความคิดนี้ มักจะมองสังคมหนึ่งๆ ไปในแง่ที่เห็นว่าก่อนจะเกิดความก้าวหน้าขึ้นมานั้นสังคมมีแต่ความปั่นป่วนวุ่นวาย และรัฐสมัยใหม่ได้ทำให้เกิดความเป็นระบบระเบียบหรือเกิดสังคมที่ก้าวหน้ามากขึ้น ในกรณีของสังคมไทยเมื่อศึกษาภายใต้กรอบความคิดนี้ก็มักจะมุ่งศึกษาถึงความเปลี่ยนแปลงสำคัญๆ ในช่วงเวลาหนึ่งศตวรรษเศษๆ ที่ผ่านมา โดยเน้นบทบาทของรัฐสมัยใหม่ว่าเป็นพลังหลักที่ทำให้สังคมไทยมีพัฒนาการในทางที่ก้าวหน้าขึ้นที่สำคัญได้แก่ การศึกษาเรื่องการปฏิรูปการปกครองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รวมทั้งการศึกษาความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองด้วยกรอบคิดเรื่องพัฒนาการทางการเมือง (Political Development) ที่ได้รับความนิยมอย่างมากในยุคแห่งอิทธิพลของสหรัฐอเมริกา (American era)