ทำไมเมืองมลายูอย่าง "ปาตานี" ต้องตกเป็นของสยาม ส่วนเมืองมลายูที่เหลือตกเป็นของอังกฤษและกลายเป็นส่วนหนึ่งของมาเลเซียในเวลาต่อมา... หนังสือ "ปาตานีฉบับชาติ(ไม่)นิยม : สงครามช่วงชิงอำนาจก่อนปักปันเส้นเขตแดน" เล่มนี้ ไม่ได้มองเพียงสยามเป็น "ผู้กระทำ" และปาตานีเป็น "ผู้ถูกกระทำ" และไม่ได้มองการกระทำของสยามต่อปาตานีว่าเป็นไปเพื่อความก้าวหน้าและความมั่นคงของชาติตามที่มีคำกล่าวอ้าง แต่หนังสือเล่มนี้มุ่งก้าวให้พ้นกับดักคู่ตรงข้ามของประวัติศาสตร์ชาตินิยมสยามและปาตานี โดยพาผู้อ่านย้อนกลับไป 1 ศตวรรษก่อนการทำ "สนธิสัญญาแองโกล-สยาม 1909" อันเป็นช่วงเวลาที่ปาตานีถูกสยามแบ่งออกเป็น 7 หัวเมือง เพื่อชี้ให้เห็นการค่อย ๆ เปลี่ยนแปลงระลอกใหญ่ จนนำมาสู่การปักปันเส้นเขตแดนในเวลาต่อมา ความเข้าใจ "ประวัติศาสตร์" อย่างที่ "วันอิฮซาน" ได้สร้างสรรค์ขึ้นมานี้ จะช่วยให้ผู้คนในสังคมไทยเกิดคำถามใหม่ อันเป็นโอกาสที่จะก้าวพ้นไปจากความรู้ประวัติศาสตร์ แบบขนบนิยมที่จองจำเราทั้งหมดไว้ด้วยอารมณ์ความรู้สึกของความรักชาติแบบคับแคบ อันก่อให้เกิดโศกนาฏกรรมมาอย่างยาวนาน